Uşaq Yuxu Pozğunluqları Nədir?
Yuxu pozğunluqları uşaqlarda normal yuxu dövrünün pozulması ilə xarakterizə olunan vəziyyətlərdir. Bu pozğunluqlar uşağın fiziki və psixoloji inkişafına, təhsil nailiyyətlərinə və ümumi həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə bu problemlərin əksəriyyəti uğurla həll edilə bilər.
Uşaqlarda Yuxu Pozğunluqlarının Növləri
1. Yuxu Apnesi
Əsas əlamətlər:
- • Yuxuda nəfəsin fasilələrlə dayanması
- • Güclü xoruldama
- • Narahat yuxu
- • Gündüz yuxululuğu
- • Diqqət çatışmazlığı
Risk faktorları:
- • Böyümüş badamcıqlar
- • Böyümüş adenoidlər
- • Artıq çəki
- • Ailə tarixi
- • Kraniofasial anomaliyalar
2. Gecə Qorxuları (Night Terrors)
Klinik əlamətlər:
- • Ani qışqırma və panik
- • Gözləri açıq olmasına baxmayaraq, oyanmır
- • Tər tökür və çox təlaşlıdır
- • Hadisəni xatırlamır
- • Ümumiyyətlə gecə ilk saatlarında baş verir
Epidimiologiya:
- • 3-12 yaş arasında daha çox
- • Oğlanlarda daha çox rast gəlinir
- • Ailə tarixi vacibdir
- • Streslə əlaqəli arta bilər
- • Yaşla azalan tendensiya
3. Kabus (Nightmares)
Xüsusiyyətlər:
- • Qorxulu və narahat edici yuxular
- • Tam oyanır və yada saxlayır
- • REM yuxusu dövrində baş verir
- • Gecənin ikinci yarısında
- • Sakinləşdirmək mümkündür
Səbəblər:
- • Travmatik hadisələr
- • Stress və narahatlıq
- • Dərman təsirləri
- • Psixoloji problemlər
- • Fiziki narahatlıq
4. Yuxulu Gəzmə (Sleepwalking)
Davranış əlamətləri:
- • Yuxu vəziyyətində ayağa qalxır
- • Sakit və məqsədsiz hərəkətlər
- • Gözlər açıq, ancaq boş baxış
- • Suallara cavab vermir
- • Təhlükəli davranışlar sergiləyə bilər
Təhlükəsizlik tədbirləri:
- • Kəskin nesnələri uzaq tutmaq
- • Pilləkan ağzına qoruyucu qoymaq
- • Qapı və pəncərələri kilid altında saxlamaq
- • Alarm sistemləri quraşdırmaq
- • Mebel künclərini yumşaltmaq
Yuxu Gigiyenası və Sağlam Yuxu Vərdişləri
Yaş qruplarına görə yuxu ehtiyacları:
1-3 yaş (Toddler):
- • 11-14 saat yuxu
- • 1-2 saat gündüz yuxusu
- • Sabit yatış vaxtı
- • Yuxu öncəsi rutin
4-6 yaş (Preschool):
- • 10-13 saat yuxu
- • Gündüz yuxusu azalır
- • Müstəqil yatmağı öyrənir
- • Yuxu qorxuları yarana bilər
7-12 yaş (School-age):
- • 9-11 saat yuxu
- • Gündüz yuxusu yoxdur
- • Məktəb həyatına uyğunlaşma
- • Yuxu pozğunluqları artır
Yuxu gigiyenasının əsas qaydaları:
Yuxu mühiti:
- • Qaranlıq və sakit otaq
- • Optimal temperatur (18-22°C)
- • Rahat çarpayı və döşək
- • Elektronika cihazlarının uzaqlaşdırılması
- • Səs-küyün minimuma endirilməsi
Yuxu öncəsi rutin:
- • Sabit yatış vaxtı
- • Yuxu öncəsi sakitləşdirici fəaliyyətlər
- • İlıq hamam və ya duş
- • Kitab oxumaq və ya nağıl
- • Gərgin aktivitələrdən qaçınmaq
Diaqnostika və Qiymətləndirmə
Klinik qiymətləndirmə:
Anamnez:
- • Yuxu vərdişləri tarixi
- • Ailə yuxu pozğunluqları
- • Gündəlik aktivitələr
- • Yuxu journal tutulması
- • Müşayiət edən simptomlar
Fiziki müayinə:
- • Burun və boğaz müayinəsi
- • Badamcıq və adenoid qiymətləndirmə
- • Nevroloji müayinə
- • Boy və çəki qiymətləndirmə
- • Kardiopulmoner müayinə
İnstrumental müayinələr:
Polisomnografiya:
- • Gecə yuxu laboratoriyası
- • EEG, EOG, EMG
- • Nəfəs monitorinqi
- • Oksigen saturasiyası
- • Video yaddaş
Ev yuxu testləri:
- • Oksimetriya
- • Yuxu aktigrafiyası
- • Video qeydiyyat
- • Nəfəs monitorləri
- • Yuxu diaryı
Əlavə testlər:
- • Nasofarenks endoskopiyası
- • Beyin MRT
- • Qan analizləri
- • Tiroid funksiyaları
- • Psixoloji qiymətləndirmə
Müalicə Yanaşmaları
Davranış terapiyası:
Yuxu gigiyenası təlimatı:
- • Düzenli yuxu cədvəli
- • Yuxu mühitinin optimallaşdırılması
- • Stimulantlardan qaçınma
- • Relaksasiya texnikaları
- • Gündüz aktivitələrinin tənzimlənməsi
Koqnitiv-davranış terapiyası:
- • Yuxu qorxularının idarə edilməsi
- • Müstəqil yatmağın öyrədilməsi
- • Stress idarəçiliyi
- • Relaksasiya məşqləri
- • Mütəşəkkil yuxu məhdudiyyəti
Tibbi müalicə:
Yuxu apnesi müalicəsi:
- • CPAP terapiyası
- • Badamcıq və adenoid əməliyyatı
- • Çəki idarəçiliyi
- • Ortodontik cihazlar
- • Pozisional terapiya
Dərman müalicəsi:
- • Melatonin (seçilmiş hallarda)
- • Antihistaminlər
- • Klonazepam (gecə qorxuları)
- • Antidepresanlar (qorxu pozğunluqları)
- • İntranasal steroidlər
Cərrahi müdaxilələr:
- • Adenotonsillektomiya
- • Nazal cərrahiyyə
- • Kraniofasial cərrahiyyə
- • Traxeostomiya (ağır hallar)
- • Ortodontik düzəliş
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Yuxu Pozğunluqlarının Diaqnozu və Müalicəsi
Uşağınızda yuxu problemləri müşahidə edirsinizsə, professional qiymətləndirmə və müalicə üçün mütəxəssis məsləhəti alın.
Konsultasiya üçün Müraciət Edin