ADHD Nədir?
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) və ya Diqqət Çatışmazlığı və Hiperaktivlik Pozğunluğu, uşaqların diqqət yetirmə, impulslara nəzarət etmə və fəaliyyət səviyyəsini tənzimləməkdə çətinlik çəkdiyi neyroinkişaf pozğunluğudur. Bu vəziyyət uşağın akademik, sosial və ailə həyatına ciddi təsir göstərə bilər.
ADHD-nin Növləri
Diqqətsizlik Tipi
- • Diqqət vermək çətinliyi
- • Tapşırıqları bitirməmək
- • Unutqanlıq
- • Təşkil etmə problemləri
- • Əşyaları itirmək
Hiperaktivlik Tipi
- • Hədsiz hərəkətlilik
- • Oturduğu yerdə qalmamaq
- • Həddindən artıq danışmaq
- • Sırasını gözləyə bilməmək
- • Başqalarını kəsmək
Qarışıq Tip
- • Diqqətsizlik əlamətləri
- • Hiperaktivlik əlamətləri
- • İmpulsivlik
- • Ən geniş yayılmış tip
- • Kompleks müalicə tələb edir
Erkən Əlamətlər
Məktəbəqədər yaş (3-5 yaş)
- • Çox hərəkətli, dayanmadan qaçmaq
- • Oyunları bitirməmək
- • Başqalarını dinləməmək
- • Təhlükəli hərəkətlər etmək
- • Emosional partlayışlar
Məktəb yaşı (6-12 yaş)
- • Dərslərdə diqqət problemi
- • Ev tapşırıqlarını unutmaq
- • Sinifda sakit otura bilməmək
- • Dostlarla münasibət problemi
- • Qaydalara əməl etməmək
Yeniyetməlik (13-18 yaş)
- • Akademik uğursuzluq
- • Özünə güvən azlığı
- • Sosial izolasiya
- • Riski davranışlar
- • Gələcək planlaşdırma çətinliyi
Diaqnostika Prosesi
ADHD diaqnozu qoyulması hərtərəfli qiymətləndirmə prosesi tələb edir. Bir sinir testə və ya qan analizinə əsasən diaqnoz qoymaq mümkün deyil.
Diaqnostika Mərhələləri
- Ətraflı tibbi tarix: Ailə tarixi, doğuş məlumatları, inkişaf tarixçəsi
- Davranış qiymətləndirməsi: Müxtəlif mühitlərdə (ev, məktəb) müşahidə
- Psixoloji testlər: Diqqət, zehni qabiliyyət və akademik bacarıqların testi
- Müəllim və valideyn hesabatları: Davranış reytinq şkalalarının doldurulması
- Fiziki müayinə: Digər səbəblərin istisna edilməsi
- Diferensial diaqnoz: Digər psixiatrik və tibbi xəstəliklərin istisna edilməsi
Müalicə Yanaşmaları
1. Davranış Terapiyası
Uşaq üçün
- • Özü-idarəetmə bacarıqları
- • Sosial bacarıq təlimi
- • Mükafat sistemi
- • Zaman planlaşdırması
- • Problem həll etmə təlimi
Valideynlər üçün
- • Valideyn təlimi proqramları
- • Müsbət davranış dəstəyi
- • Ev qayda və rutinləri
- • Stress idarəetməsi
- • Həmsərlik dəstəyi
2. Dərman Müalicəsi
Dərman müalicəsi həkim nəzarəti altında aparılmalıdır və uşağın fərdi ehtiyaclarına görə seçilir.
Stimulant Dərmanlar:
- • Methylphenidate (Ritalin, Concerta)
- • Amphetamine (Adderall)
- • Tez təsir, yüksək effektivlik
Qeyri-stimulant Dərmanlar:
- • Atomoxetine (Strattera)
- • Guanfacine (Intuniv)
- • Daha az yan təsir
3. Məktəb Dəstəyi
Sinif Modifikasiyaları
- • Oturacaq yeri seçimi (müəllimə yaxın)
- • Fasilələr və hərəkət imkanı
- • Vizual və eşitmə yardımçıları
- • Tapşırıqları kiçik hissələrə bölmək
- • Əlavə vaxt vermək
Prognoz və Gələcək
Düzgün müalicə ilə yaxşılaşma
Yeniyetmə yaşında əlamətlərin davam etməsi
Yetkin yaşda əlamətlərin qalması
Valideyn Məsləhətləri
Evdə Strukturu Yaratmaq:
- • Gündəlik rutin yaradın və ona əməl edin
- • Aydın qaydalar və gözləntiləri müəyyən edin
- • Mükafat və nəticələr sistemini istifadə edin
- • Ev tapşırıqları üçün sakit yer yaradın
- • Fiziki fəaliyyət üçün vaxt ayırın
Müsbət Yanaşma:
- • Uşağın güclü tərəflərini tapın və dəstəkləyin
- • Kiçik uğurları qeyd edin və təqdir edin
- • Səbrli və anlayışlı olun
- • Uşağın ADHD olduğunu ona izah edin
- • Özünüzə də qayğı göstərin
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
ADHD Qiymətləndirməsi üçün Konsultasiya
Uşağınızda ADHD əlamətləri varsa, profesional qiymətləndirmə üçün mütəxəssis məsləhətinə ehtiyac var. Erkən diaqnoz və müalicə həlledici əhəmiyyət daşıyır.
İndi Randevu Alın