Choreya Nədir?
Choreya, əzələlərdə sürətli, qeyri-iradi və qeyri-ritmik hərəkətlərlə xarakterizə olunan nevroloji pozğunluqdur. Bu hərəkətlər adətən əlin, ayağın, üzün və ya bədənin digər hissələrində müşahidə edilir.
Choreya müxtəlif səbəblərdən yarana bilər və yaşa, səbəbə və ağırlıq dərəcəsinə görə müxtəlif şəkildə özünü göstərir.
Choreyanın Növləri və Səbəbləri
1. Huntington Xəstəliyi
Əsas xüsusiyyətlər:
- • Genetik keçən irsi xəstəlik
- • 35-45 yaşlarında başlayır
- • Proqressiv gedişli
- • Koqnitiv pozğunluqlar
- • Psixiatrik problemlər
Hərəkət əlamətləri:
- • Choreik hərəkətlər
- • Yerişə pozğunluqları
- • Udma çətinlikləri
- • Danışıq problemləri
- • Motor koordinasiya itkisi
2. Sydenham Choreası (Sankt Vitus Rəqsi)
Səbəb və riskl:
- • Revmatik həmə ilə əlaqəli
- • Streptokokk infeksiyası
- • 5-15 yaş arasında uşaqlarda
- • Qızlarda daha çox rast gəlinir
- • Ümumiyyətlə keçici xarakter daşıyır
Klinik əlamətlər:
- • Qeyri-iradi hərəkətlər
- • Emosional labillıq
- • Yazma problemləri
- • Yürüyüş çətinlikləri
- • Əzələ zəifliyi
3. Dərman Səbəbli Choreya
Səbəb olan dərmanlar:
- • Antipsikotik dərmanlar
- • L-DOPA və dopamin agonistləri
- • Fenytoin
- • Oral kontraseptivlər
- • Litium
Müalicə strategiyası:
- • Səbəb olan dərmanın kəsilməsi
- • Tədricən dozanın azaldılması
- • Alternativ müalicə seçimləri
- • Simptomatik müalicə
- • Uzunmüddətli izləmə
4. Digər Səbəblər
Metabolik səbəblər:
- • Hipoglisemiya
- • Elektrolit pozğunluqları
- • Qaraciyər xəstəlikləri
- • Tiroid pozğunluqları
- • Wilson xəstəliyi
Digər nevroloji səbəblər:
- • İnme və beyin qanaması
- • Beyin şişləri
- • Ensefalopatiyalar
- • Demyelinasiya xəstəlikləri
- • Travmatik beyin zədələnməsi
Diaqnostika Prosesi
Klinik qiymətləndirmə:
Anamnez:
- • Ailə tarixi (genetik xəstəliklər)
- • Dərman tarixi və istifadəsi
- • Həmlik və infeksiya tarixi
- • Başlanğıc yaşı və gedişi
- • Müşayiət edən simptomlar
Fiziki müayinə:
- • Hərəkət nümünələrinin qiymətləndirilməsi
- • Nevroloji müayinə
- • Koqnitiv qiymətləndirmə
- • Psixiatrik dəyərləndirmə
- • Koordinasiya testləri
Laborator və görüntüləmə müayinələri:
Qan analizləri:
- • Tam qan sayı
- • Qlükoza və elektrolatlər
- • Qaraciyər funksiyaları
- • Tiroid hormonları
- • ASO və CRP
- • Mis və seruloplazmin
Görüntüləmə:
- • Beyin MRT
- • Baş KT
- • SPECT və PET
- • Dopaminerjik görüntüləmə
- • Vaskulyar görüntüləmə
Genetik testlər:
- • Huntington gen testi
- • Wilson xəstəliyi
- • Digər irsi xəstəliklər
- • Ailə skrinqinqi
- • Prenatal diaqnostika
Müalicə Yanaşmaları
Dərman müalicəsi:
Simptomatik müalicə:
- • Haloperidol və digər antipsikotiklər
- • Tetrabenazin (Xenazine)
- • Deutetrabenazin (Austedo)
- • Benzodiazepin
- • Antiepileptik dərmanlar
Səbəbə yönəlik müalicə:
- • Antibiotiklər (Sydenham choreası)
- • Kortikosteroidlər
- • İmmunsupressivlər
- • Dərman dozasının tənzimlənməsi
- • Əsas xəstəliyin müalicəsi
Qeyri-dərman müalicələri:
Fiziki terapiya:
- • Tarazlıq məşqləri
- • Koordinasiya məşqləri
- • Əzələ gücləndirmə
- • Postural təlim
- • Yeriş təlimatı
Meslek terapiyası:
- • Gündəlik həyat fəaliyyətləri
- • Adaptiv avadanlıq
- • Məhsuldarlıq arırımı
- • Ev təhlükəsizliyi
- • İş yerinin uyğunlaşdırılması
Danışıq terapiyası:
- • Artikulyasiya məşqləri
- • Nəfəs təlimatı
- • Udma terapiyası
- • Kommunikasiya strategiyaları
- • Ses terapiyası
Həyat tərzinin dəyişdirilməsi:
Ümumi tədbirlər:
- • Düzenli fiziki aktivite
- • Stressin azaldılması
- • Yetərli yuxu
- • Tarazlı qidalanma
- • Təhlükəsiz mühit
Sosial dəstək:
- • Dəstək qrupları
- • Ailə məsləhəti
- • Psixoloji dəstək
- • Sosial xidmətlər
- • Peşə reabilitasiyası
Proqnoz və İzləmə
Xəstəlik gedişi və proqnoz:
Sydenham choreası:
- • Ümumiyyətlə yaxşı proqnoz
- • 6-12 ay ərzində yaxşılaşma
- • Təkrarlanma riski mövcuddur
- • Düzgün müalicə ilə tam sağalma
- • Uzunmüddətli izləmə vacibdir
Huntington xəstəliyi:
- • Proqressiv gedişli xəstəlik
- • 15-20 il ərzində ağırlaşır
- • Simptomatik müalicə vacibdir
- • Multidisiplinar yanaşma
- • Genetik məsləhət lazımdır
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Choreya Diaqnozu və Müalicəsi
Uşağınızda qeyri-iradi hərəkətlər müşahidə edirsinizsə, erkən diaqnoz və müalicə üçün mütəxəssis qiymətləndirməsi alın.
Konsultasiya üçün Müraciət Edin