Serebral Falc Nədir?
Serebral falc, beynin inkişafı zamanı və ya doğumdan sonrakı erkən dövrlərdə baş verən zədələnmə nəticəsində yaranma hərəkət və postür pozğunluqlarıdır.
Bu vəziyyət həmişə daimi olsa da, erkən müdaxilə və düzgün rehabilitasiya proqramları uşağın həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.
Serebral Falcın Növləri və Əlamətləri
1. Spastik Serebral Falc (80% hallarda)
Əsas əlamətlər:
- • Əzələlərdə artıq gərginlik
- • Məhdud hərəkət diapazonu
- • Ağır və yavaş hərəkətlər
- • Oturmaq və ayaq üstə durmaqda çətinlik
- • Koordinasiya problemləri
Alt növlər:
- • Hemiplegia (bədənin bir tərəfi)
- • Diplegia (əsasən ayaqlar)
- • Quadriplegia (bütün əzalar)
- • Monoplegia (bir ətraf)
2. Diskinetik Serebral Falc (10-15% hallarda)
Əsas əlamətlər:
- • Qeyri-iradi hərəkətlər
- • Dəyişən əzələ tonusu
- • Ritmik yırğalanma
- • Səs və udma problemləri
- • Üz ifadələrində çətinlik
Alt növlər:
- • Atetoid (yavaş qıvrım hərəkətlər)
- • Chorea (sürətli, kəskin hərəkətlər)
- • Distoniya (əzələ sıxılması)
3. Ataksik Serebral Falc (5-10% hallarda)
Əsas əlamətlər:
- • Tarazlıq və koordinasiya problemləri
- • Sallanan yerişə və duruş
- • İncə motor bacarıqlarda çətinlik
- • Tremor və qeyri-sabitlik
Funksional təsir:
- • Yazma və çəkmədə problem
- • Düymə bağlamada çətinlik
- • Yemək yemədə problem
- • Dəqiq hərəkətlərdə çətinlik
Səbəblər və Risk Faktorları
Prenatal səbəblər (hamiləlik dövründə):
- • Ana infeksiyaları (rubella, toxoplasma, CMV)
- • Hamiləlik zamanı narkotik istifadəsi
- • Anada diabetik və ya tiroid problemləri
- • Genetik pozğunluqlar
- • Çoxuşaq hamiləliyi
- • Intrauterine böyümə gecikməsi
Perinatal səbəblər (doğum zamanı):
- • Doğum zamanı oksigen çatışmazlığı
- • Çətin doğum və travma
- • Erkən doğum (32 həftədən az)
- • Çox az doğum çəkisi (1500 qramdan az)
- • Beyin qanaması
- • Şiddetli sarılıq
Postnatal səbəblər (doğumdan sonra):
- • Beyin infeksiyaları (meningit, ensefalit)
- • Baş travması
- • Boğulma və ya qəzalar
- • Zəhərlənmə
- • Şiddetli sarılıq
Diaqnostika və Qiymətləndirmə
Klinik Qiymətləndirmə:
- • Ətraflı anamnez və ailə tarixi
- • Nevroloji müayinə
- • İnkişaf mərhələlərinin qiymətləndirilməsi
- • Əzələ tonusu və reflekslərin yoxlanılması
- • Postür və hərəkət funksiyalarının qiymətləndirilməsi
Görüntüləmə Metodları:
- • Beyin MRT (struktural anomaliyaları göstərir)
- • Baş USG (yenidoğanlarda)
- • Elektroensefalogram (EEG) - epilepsiya şübhəsi olduqda
- • Genetik testlər (göstərişlər olduqda)
Funksional Qiymətləndirmə:
- • GMFCS (Gross Motor Function Classification System)
- • MACS (Manual Ability Classification System)
- • Intellektual inkişaf testləri
- • Dil və danışıq qiymətləndirilməsi
- • Görmə və eşitmə testləri
Müalicə və Rehabilitasiya
Fiziki Terapiya və Rehabilitasiya:
Fiziki terapiya:
- • Əzələ gücünü artırma məşqləri
- • Tarazlıq və koordinasiya işləri
- • Hərəkət diapazonu məşqləri
- • Yerişə terapiyası
- • Postür və duruş düzəlişi
Peşə terapiyası:
- • Gündəlik həyat fəaliyyətləri
- • İncə motor bacarıqlar
- • Sensor inteqrasiya terapiyası
- • Adaptiv avadanlıq istifadəsi
- • Məktəb hazırlığı
Dil və Danışıq Terapiyası:
- • Artikulyasiya və tələffüz işləri
- • Udma və yemək problemlərinin həlli
- • Ünsiyyət bacarıqlarının inkişafı
- • Alternativ ünsiyyət metodları (AAC)
- • Dil anlaşılması və ifadəsinin inkişafı
Dərman Terapiyası:
Spastislik üçün:
- • Baclofen (ağızdan və ya pompa)
- • Botoks inyeksiyaları
- • Diazepam
- • Tizanidin
Əlavə müalicələr:
- • Epilepsiya dərmanları (lazım olduqda)
- • Ağrı kəsicilər
- • Gastrorefluks dərmanları
- • Konstipasiya müalicəsi
Cərrahi Müdaxilələr:
Ortopedik əməliyyatlar:
- • Vətər uzadılması
- • Deformitələrin düzəlişi
- • Kalça yerindən çıxması düzəlişi
- • Osteotomiya
Nevrocərrahi:
- • Selektiv dorsal rizotomiya
- • Baclofen pompası yerləşdirilməsi
- • Dərin beyin stimulyasiyası (DBS)
Ailə Dəstəyi və Həyat Keyfiyyəti
Gündəlik Həyat Dəstəyi:
Evdə baxım:
- • Təhlükəsiz ev şəraiti təmin etmək
- • Adaptiv avadanlıq istifadəsi
- • Qidalanma və udma dəstəyi
- • Gigiyena və şəxsi baxım
- • Mobility və nəqliyyat
Sosial inteqrasiya:
- • Məktəb və təhsil dəstəyi
- • İnkluziv idman fəaliyyətləri
- • Sosial bacarıqların inkişafı
- • Həmyaşıdları ilə ünsiyyət
- • Hobbi və maraq sahələrinin dəstəklənməsi
Ailə və Valideyn Dəstəyi:
- • Valideyn təlimatı və məsləhət
- • Psixoloji dəstək və məsləhət
- • Ailə dəstək qrupları
- • Respite care xidmətləri
- • Maliyyə və hüquqi məsləhət
- • Uzunmüddətli planlaşdırma
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Serebral Falc Qiymətləndirməsi və Müalicəsi
Uşağınızda hərəkət və postür problemləri müşahidə edirsinizsə, erkən diaqnoz və müdaxilə üçün mütəxəssis qiymətləndirməsi alın.
Qiymətləndirmə üçün Müraciət Edin