Dil İnkişafı Gecikməsi Nədir?
Dil inkişafı gecikməsi, uşağın yaşı ilə müqayisədə dil bacarıqlarının gözlənilən səviyyədən aşağı olması vəziyyətidir.
Bu gecikə nitqin anlaşılması (alıcı dil) və ya ifadə edilməsi (ekspressiv dil) sahələrində ola bilər və erkən müdaxilə nəticələrin yaxşılaşması üçün həlledicidir.
Normal Dil İnkişaf Mərhələləri
0-12 ay arası
- • 2-4 ay: Gülümsəmə və ahhlamaq
- • 6 ay: Baba-mama kimi səslər çıxarmaq
- • 9 ay: "Da-da", "Ma-ma" kimi təkrarlı səslər
- • 12 ay: İlk sözlər (mama, baba, su)
12-24 ay arası
- • 15 ay: 3-5 söz bilmək
- • 18 ay: 15-20 söz, sadə əmrləri anlamaq
- • 24 ay: 50 söz, 2 sözlü cümlələr
- • İki sözü birləşdirə bilmək ("Su ver", "Mama gəl")
2-3 yaş arası
- • 200-300 söz söyləmək
- • 3-4 sözlü cümlələr qurmaq
- • Özü haqqında danışmaq ("Mən ac", "Mən böyük")
- • Sadə hekayələri anlamaq
3-5 yaş arası
- • 900-1000 söz lüğəti
- • Kompleks cümlələr qurmaq
- • Hekayə danışmaq və anlamaq
- • Suallar vermək və cavab vermək
Gecikə Əlamətləri və Xəbərdarlıq Siqnalları
12 aylıq uşaqda:
- • Heç bir söz deməmək
- • Adını çağıranda cavab verməmək
- • Jest və işarələr istifadə etməmək
- • Sadə əmrləri anlamama ("gəl bura", "ver mənə")
18 aylıq uşaqda:
- • 15-dən az söz bilmək
- • Yeni sözlər öyrənməmək
- • Əşyaları göstərə bilməmək
- • Təqlid etmə bacarığının olmaması
2 yaşlı uşaqda:
- • 50-dən az söz demək
- • İki sözü birləşdirməmək
- • Sadə təlimatları yerinə yetirməmək
- • Özünün adını deməmək
3 yaşlı uşaqda:
- • Sadə cümlələr qura bilməmək
- • Başqaları tərəfindən anlaşılmaması
- • Sual verməmək və cavab verə bilməmək
- • Hekayələri anlamama
Dil Gecikməsinin Səbəbləri
Biomoloji səbəblər:
- • Eşitmə problemləri
- • Genetik pozğunluqlar
- • Beyin zədələnməsi
- • Nevroloji xəstəliklər
- • Ağız-boğaz anatomik problemləri
İnkişaf pozğunluqları:
- • Autizm spektri pozğunluqları
- • İntellektual əlillik
- • Spesifik dil pozğunluğu
- • ADHD
- • Öyrənmə çətinlikləri
Ətraf mühit faktorları:
- • Məhdud dil təması
- • Sosial-iqtisadi çətinliklər
- • Çoxdilli mühit (konfüzyon)
- • Həddindən artıq ekran vaxtı
- • Ebeveyn-uşaq qarşılıqlı təsir azlığı
Qiymətləndirmə və Diaqnostika
İlkin qiymətləndirmə:
- • Ətraflı anamnez alma
- • İnkişaf mərhələlərinin yoxlanılması
- • Ailə dil tarixinin araşdırılması
- • Eşitmə testinin aparılması
- • Fiziki müayinə
Spesifik testlər:
- • Dil inkişaf testləri (Bayley-III, PLS-5)
- • Audiometriya və timpanometriya
- • Nevroloji müayinə
- • Kognitiv qiymətləndirmə
- • Ağız-motor funksiya testləri
Diferensial diaqnoz:
- • Autizm spektri pozğunluqları
- • Eşitmə itkiləri
- • İntellektual əlillik
- • Serebral falc
- • Seçmə mutizmi
Müalicə və Müdaxilə Strategiyaları
Nitq-Dil Terapiyası:
Alıcı dil bacarıqları:
- • Söz xəzinəsini genişləndirmə
- • Anlama bacarıqlarını artırma
- • Təlimatları izləmə
- • Dinləmə bacarıqları
Ekspressiv dil bacarıqları:
- • Söz istehsalını artırma
- • Cümlə qurma bacarıqları
- • Artikulyasiya düzəlişi
- • Həvəslə ünsiyyət qurmaq
Ev-Əsaslı Müdaxilələr:
- • Gündəlik fəaliyyətlərdə dil modelləməsi
- • Kitab oxuma və hekayə anlatma
- • Mahnı və qafiyələr
- • Oyun-əsaslı öyrənmə
- • Uşağın maraqlarına əsaslanan ünsiyyət
Alternativ Ünsiyyət Metodları:
- • İşarət dili (sağırlıq hallarda)
- • Şəkil kartları və simvollar
- • Kommunikasiya cihazları
- • Sosial hekayələr
- • Visual dəstək sistemləri
Valideyn Təlimi:
- • Evdə dil stimulasiya texnikaları
- • Uşaqla effektiv ünsiyyət qurma
- • İnkişafı dəstəkləyən oyunlar
- • Problemli davranışlara cavab vermə
- • İrəliləməyi qiymətləndirmə
Prognoz və Uzunmüddətli Nəticələr
85%
Erkən müdaxilə ilə yaxşılaşma
2-3 yaş
Ən əlverişli müdaxilə dövrü
70%
Normal məktəb hazırlığına çatma
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Dil İnkişafı Qiymətləndirməsi
Uşağınızın dil inkişafında gecikə əlamətləri müşahidə edirsinizsə, erkən diaqnoz və müdaxilə üçün mütəxəssis qiymətləndirməsi alın.
Qiymətləndirmə üçün Müraciət Edin