Motor İnkişaf Gecikməsi Nədir?
Motor inkişaf gecikməsi, uşağın yaşına uyğun motor bacarıqları (hərəkət və koordinasiya) səviyyəsində gözlənilən göstəricilərdən geridə qalması vəziyyətidir.
Bu gecikə iri motor bacarıqlar (yerişə, qaçma, tullanma) və ya incə motor bacarıqlar (yazma, düymə bağlama, qələmlə iş) sahələrində ola bilər.
Motor İnkişaf Mərhələləri
0-12 ay: Təməl Motor Bacarıqlar
İri motor:
- • 2-4 ay: Baş qaldırma
- • 4-6 ay: Çevrilmə
- • 6-8 ay: Oturma
- • 8-10 ay: Sürünmə
- • 10-12 ay: Ayaq üstə durma
İncə motor:
- • 2-3 ay: Əlləri açma
- • 4-5 ay: Əşyaları tutma
- • 6-7 ay: Obyektləri keçirmə
- • 8-9 ay: Pincer tutma
- • 10-12 ay: Kiçik obyektləri alma
12-24 ay: Hərəkətlilik və Manipulyasiya
İri motor:
- • 12-15 ay: Müstəqil yerişə
- • 15-18 ay: Pilləkən qalxma
- • 18-24 ay: Qaçma, tullanma
- • Top atmaq və tutmaq
İncə motor:
- • Kaşık istifadəsi
- • Kubları yığma
- • Səhifə çevirmə
- • Marker ilə çəkmə
2-5 yaş: Koordinasiya və Bacarıq
İri motor:
- • Trisklet sürülməsi
- • Hopscotch oynamaq
- • Bir ayaq üzərində durma
- • İp atlamaq
İncə motor:
- • Qələm tutma
- • Düymə bağlama
- • Qayçı istifadəsi
- • Yazma və çəkmə
Gecikə Əlamətləri və Xəbərdarlıq Siqnalları
12 aylıq uşaqda:
- • Otura bilməmək
- • Dəstək almadan dayana bilməmək
- • Əşyaları tutmaqda çətinlik
- • Çevrilə bilməmək
- • Pincer tutma bacarığının olmaması
18 aylıq uşaqda:
- • Müstəqil gedə bilməmək
- • Pilləkəndə sürünə bilməmək
- • Kub yığmaqda çətinlik
- • Kaşık istifadə edə bilməmək
- • İki əli birləşdirməmək
2 yaşlı uşaqda:
- • Qaçmağa cəhd etməmək
- • Həmyaşıdları kimi oynamağa qoşulmaması
- • Sadə çəkmələri edə bilməmək
- • Böyük düymələri açmaqda çətinlik
- • Tarazlıq problemləri
3-5 yaş arası uşaqda:
- • Velosiped sürməyi öyrənə bilməmək
- • Qayayçı istifadə edə bilməmək
- • Qələmi düzgün tuta bilməmək
- • Özlüyündə geyinə bilməmək
- • Kompleks hərəkətləri təqlidetməmək
Motor Gecikməsinin Səbəbləri
Nevroloji səbəblər:
- • Serebral falc
- • Beyin zədələnməsi
- • Spina bifida
- • Muskulyar distrofiya
- • Periferik neuropatiya
İnkişaf pozğunluqları:
- • Əzələ tonusu pozğunluqları
- • Koordinasiya pozğunluqları
- • Sensor-motor inteqrasiya problemləri
- • Global inkişaf gecikməsi
- • Autizm spektri pozğunluqları
Ətraf mühit faktorları:
- • Hərəkət imkanlarının məhdudiyyəti
- • Çox az fiziki aktivlik
- • Stimulyasiya azlığı
- • Erkən doğum təsirləri
- • Qidalanma çatışmazlıqları
Qiymətləndirmə və Diaqnostika
Klinik qiymətləndirmə:
- • İnkişaf tarixçəsinin alınması
- • Motor bacarıqların sistematik testləşdirilməsi
- • Əzələ gücü və tonusunun yoxlanılması
- • Koordinasiya və tarazlıq testləri
- • Refleks müayinəsi
Standartlaşdırılmış testlər:
- • Bayley Scales of Infant Development (BSID-III)
- • Peabody Developmental Motor Scales (PDMS-2)
- • Movement Assessment Battery for Children (MABC-2)
- • Denver Development Screening Test
- • Bruininks-Oseretsky Test of Motor Proficiency
Əlavə araşdırmalar:
- • Beyin MRT (struktur anomaliyaları)
- • Elektromyografiya (EMG)
- • Genetik testlər
- • Metabolik araşdırmalar
- • Görməni və eşitməni yoxlama
Müalicə və Rehabilitasiya
Fiziki Terapiya:
İri motor bacarıqlar:
- • Əzələ gücünü artırma
- • Tarazlıq və koordinasiya
- • Yerişə və qaçma texnikası
- • Postür düzəlişi
- • Mobillik artırma
Terapevtik yanaşmalar:
- • Bobath yanaşması
- • Proprioseptif stimulyasiya
- • Hιdroterapiya
- • Adaptiv avadanlıq istifadəsi
- • Gait təlimi
Peşə Terapiyası:
İncə motor bacarıqlar:
- • Əl-biləkgər koordinasiyası
- • Pincer tutma təkmilləşdirilməsi
- • Qələm tutma və yazma hazırlığı
- • Bilateral koordinasiya
- • Vizuomotor inteqrasiya
Gündəlik həyat bacarıqları:
- • Özünü qulluq etmə
- • Geyinmə və soyunma
- • Yemək yemə bacarıqları
- • Oyuncaq manipulyasiyası
- • Məktəb öncəsi hazırlıq
Sensor İnteqrasiya Terapiyası:
- • Sensor emal problemlərinin həlli
- • Vestibular və proprioseptif stimulyasiya
- • Taktil dəfensin azaltma
- • Motor planlaşdırma bacarıqları
- • Adaptiv cavab geliştirmə
Ev-Əsaslı Proqramlar:
- • Valideyn təlimi və məsləhət
- • Evdə məşq proqramları
- • Uyğun oyuncaq seçimi
- • Mühit adaptasiyası
- • İrəliləməni izləmə
Prognoz və Uzunmüddətli Nəticələr
90%
Erkən müdaxilə ilə yaxşılaşma
0-3 yaş
Ən kritik müdaxilə dövrü
75%
Normal məktəb aktivitələrinə qatılma
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Motor İnkişaf Qiymətləndirməsi
Uşağınızın motor bacarıqlarında gecikə əlamətləri müşahidə edirsinizsə, erkən diaqnoz və müdaxilə üçün mütəxəssis qiymətləndirməsi alın.
Qiymətləndirmə üçün Müraciət Edin