Öyrənmə Çətinlikləri Nədir?
Öyrənmə çətinlikləri, normal intellekt səviyyəsinə malik uşaqların akademik sahələrdə (oxu, yazma, hesablama) gözlənilən performansı göstərə bilməməsi ilə xarakterizə olunan nevrobioloji pozğunluqlardır.
Bu çətinliklər beyinin məlumatları emal etmə və təşkil etmə tərzindəki fərqlər nəticəsində meydana gəlir və müvafiq dəstək ilə uğurla idarə edilə bilər.
Öyrənmə Çətinliklərinin Növləri
Disleksiya (Oxuma Çətinliyi)
Əlamətlər:
- • Hərfləri qarışdırma
- • Yavaş oxuma
- • Sözləri yanlış tələffüz etmə
- • Oxuduğunu başa düşmə problemləri
- • Qafiyə və alliterasiya çətinlikləri
Səbəblər:
- • Fonemik fərqetmə problemləri
- • Vizual emal çətinlikləri
- • Rabid naming defisiti
- • İşləyən yaddaş problemləri
- • Genetik amillər
Disqrafiya (Yazma Çətinliyi)
Əlamətlər:
- • Əlyazmının çətin oxunması
- • Hərflərin inconsistent formada yazılması
- • Yavaş yazma sürəti
- • Qələmi düzgün tutmaq çətinliyi
- • Yazma işlərinə qarşı müqavimət
Alt tipləri:
- • Diskinetik (hərəkət koordinasiyası)
- • Dispraktik (motor planlaşdırma)
- • Vizuomekançı (yaddaş problemləri)
- • Leksik (orfoqrafiya çətinlikləri)
- • Kompozisional (məzmun təşkili)
Diskalkuliya (Riyaziyyat Çətinliyi)
Əlamətlər:
- • Rəqəmləri tərs yazma
- • Hesablama çətinlikləri
- • Zaman anlayışı problemləri
- • Məkan və istiqamət qarışıqlığı
- • Məsələ həlli çətinlikləri
Sahələr:
- • Rəqəm tanımə
- • Artırma və azaltma
- • Vurma və bölmə
- • Həndəsə və ölçülər
- • Məsələ həlli strategiyaları
Nonverbal Learning Disorders (NLD)
Xarakteristikalar:
- • Güclü verbal bacarıqlar
- • Vizual-məkan problemləri
- • Motor koordinasiya çətinlikləri
- • Sosial siqnal anlama problemləri
- • Dəyişikliklərlə adaptasiya çətinliyi
Təsir sahələri:
- • Riyaziyyat və elmlər
- • Sosial münasibətlər
- • İdman aktivitələri
- • Təşkilati bacarıqlar
- • Problemlərin həlli
Auditory Processing Disorder (APD)
Əlamətlər:
- • Səsi ayırd etmə çətinliyi
- • Şaqqıltılı mühitdə dinləmə problemləri
- • Yönərgələri izləmə çətinliyi
- • Oxuma və məzmun başa düşmə problemləri
- • Dil inkişafında gecikə
Təsir sahələri:
- • Akademik performans
- • Sosial əlaqələr
- • Özünəinam
- • Davranış problemləri
- • Diqqət çətinlikləri
Erkən Xəbərdarlıq Əlamətləri
Məktəbə qədər (3-5 yaş):
- • Qafiyə və aliterasiya anlamaq çətinliyi
- • Hərfləri tanımaq və adlandırmaq problemləri
- • Rəqəmlər və rənqlərlə çətinliklər
- • Düymə, bağcıq və qayçı istifadəsi çətinlikləri
- • Dil inkişafında gecikə
- • Qələm tutma və çəkmə çətinlikləri
İbtidai sinifler (6-9 yaş):
- • Oxumada çətinlik və yavaşlıq
- • Hərf və rəqəm qarışdırmaları
- • Yazma bacarıqlarında gecikə
- • Hesablama əməliyyatlarında çətinlik
- • Ev tapşırıqlarını tamamlamaqda çətinlik
- • Diqqət problələri və fokus itirmə
Orta siniflər (10-13 yaş):
- • Kompleks mətnləri oxumaqda çətinlik
- • Yazı tapşırıqlarını planlaşdırma problemləri
- • Riyaziyyat konseptlərini anlama çətinliyi
- • Vaxt idarəetməsi və təşkilati bacarıq çətinlikləri
- • Sosial situasiyaları başa düşmə problemləri
- • Özünəinam azalması və motivasiya itkisi
Diaqnostika və Qiymətləndirmə
Psixoedukaional Qiymətləndirmə:
- • Intellekt testləri (WISC-V, Stanford-Binet)
- • Akademik bacarıq testləri (WIAT-IV, WJ-IV)
- • Emal sürəti və işləyən yaddaş testləri
- • Dil qiymətləndirməsi (CELF-5)
- • Motor bacarıq testləri
Məktəb-əsaslı qiymətləndirmə:
- • Müəllim və valideyn hesabatları
- • Sinifdə müşahidə
- • Akademik iş nümunələrinin analizi
- • Curriculum-Based Measurement (CBM)
- • Response to Intervention (RTI) məlumatları
Təkmilləşdirilmiş qiymətləndirmə:
- • Nevroloji müayinə (lazım olduqda)
- • Görməni və eşitməni yoxlama
- • Məlumat emal sürəti testləri
- • Diqqət və icra funksiyası qiymətləndirməsi
- • Emosional və davranış skrinqi
Müdaxilə və Dəstək Strategiyaları
Akademik Dəstək:
Oxuma dəstəyi:
- • Fonik proqramlar
- • Structured literacy yanaşması
- • Multisentisory öyrətmə
- • Oxuma sürətini artırma
- • Məzmun başa düşmə strategiyaları
Yazma dəstəyi:
- • Peşə terapiyası
- • Assistiv texnologiya
- • Yazı planlaşdırma strategiyaları
- • Orfoqrafiya və qrammatika dəstəyi
- • Alternativ qiymətləndirmə metodları
Riyaziyyat Dəstəyi:
Təməl konseptlər:
- • Konkret manipulativlərdən mücərrədə keçid
- • Rəqəm mənası və qarşılaşdırma
- • Pattern recognition
- • Məkan və həndəsə bacarıqları
- • Problem həlli strategiyaları
Dəstək alətləri:
- • Kalkulyator istifadəsi
- • Vizual aids və qrafikləri
- • Mərhələ-mərhələ təlimatlar
- • Vaxt artırma və mənfi yükü azaltma
- • Fərqli qiymətləndirmə formatları
Assistiv Texnologiya:
- • Text-to-speech və speech-to-text proqramları
- • Rəqəmsal qeyd götürmə tətbiqləri
- • Orfoqrafiya və qrammatika yoxlayıcıları
- • Graphic organizers və mind mapping alətləri
- • Audio books və digital oxuma platformaları
- • Vaxt idarəetməsi və planlaşdırma tətbiqləri
Sinif İdarəetməsi:
- • Oturma düzəni və distractors minimizasiyası
- • Çoxvariantlı təlimat üsulları
- • Mərhələ-mərhələ təlimatlar və vizual dəstək
- • Dəyişdirilmiş tapşırıqlar və qiymətləndirmələr
- • Vaxt uzatmaları və fasilələr
- • Pozitiv davranış dəstəyi
Ev və Ailə Dəstəyi
Ev tapşırıqları strategiyaları:
- • Strukturlaşdırılmış iş mühiti yaratmaq
- • Tapşırıqları kiçik hissələrə bölmək
- • Fasilələr və hərəkət aktivitələri daxil etmək
- • Vizual vaxt saatı və planlaşdırma cədvəlləri
- • Pozitiv təşviq sistemi qurmaq
Valideyn təlimatları:
- • Uşağın güclü tərəflərinə fokuslanmaq
- • Sabır və inkişafın vaxt tələb etdiyini qəbul etmək
- • Məktəblə aktiv əməkdaşlıq qurmaq
- • Advocasiya bacarıqları öyrənmək
- • Stresin idarə edilməsi və özünəinam artırma
Aktivitələr və oyunlar:
- • Kart və lövhə oyunları (yaddaş və strateji)
- • Bulmaca və məntiq oyunları
- • Musiqi və ritm aktivitələri
- • İdman və fiziki aktivitələr
- • İncəsənət və yaradıcılıq layihələri
Uzunmüddətli Prognoz və Uğur
85%
Dəstəklə akademik uğur
90%
Ali təhsil və karyera uğuru
95%
Müstəqil yaşam bacarıqları
100%
Unikal güclü tərəflər
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
Öyrənmə çətinlikləri və inkişaf pozğunluqları sahəsində təcrübəli mütəxəssis. İsrail və ABŞ-ın aparıcı klinikalarında əldə etdiyi biliklərlə uşaqların akademik uğur qazanması üçün fəaliyyət göstərir.
Öyrənmə Çətinlikləri Qiymətləndirməsi
Uşağınızın akademik sahələrdə çətinliklər yaşadığını düşünürsünüzsə, erkən diaqnoz və müvafiq dəstək üçün mütəxəssis qiymətləndirməsi alın.
Qiymətləndirmə üçün Müraciət Edin