Qeneralize Epilepsiya Nədir?
Qeneralize epilepsiya, beynin hər iki yarıkürəsini eyni zamanda əhatə edən qıcolma növüdür. Bu tip epilepsiyada elektrik fəaliyyəti beynin müxtəlif hissələrinə sürətlə yayılır və şüurun itirilməsi ilə müşayiət olunur. Uşaq nevrologiyasında mühüm rol oynayan bu vəziyyət düzgün diaqnoz və müalicə ilə effektiv şəkildə idarə edilə bilər.
Qeneralize Epilepsiya Növləri
1. Tonic-Clonic Qıcolmalar (Grand Mal)
Tonik fazası (10-20 saniyə):
- • Bütün əzələlərin sərtləşməsi
- • Şüurun ani itirilməsi
- • Nəfəs çətinliyi
- • Cənənin sıxılması
- • Gözlərin yuvarlanması
Klonik fazası (1-3 dəqiqə):
- • Ritmik əzələ büzülmələri
- • Qol-ayaqların sarsılması
- • Ağızdan köpük gəlməsi
- • Sidik saxlama itkisi (nadir)
- • Tədricən azalan hərəkətlər
2. Absence Qıcolmalar (Petit Mal)
Adətən uşaqlarda görülən qısa müddətli şüur itkisi. 5-15 saniyə davam edir.
Tipik əlamətlər:
- • Boş-boş baxmaq
- • Hərəkətsizlik
- • Cavab verməmək
- • Ani başlama-bitirmə
Yaş qrupu:
- • 4-8 yaş arası ən çox
- • Qızlarda daha çox
- • Yeniyetməlikdə azalır
- • Genetik meyl
Diaqnostika:
- • EEG təhlili
- • 3Hz spike-wave
- • Hiperventilasiya testi
- • Video monitoring
3. Myoklonik Qıcolmalar
Xüsusiyyətləri:
- • Qısa, ani əzələ sıçrayışları
- • Adətən səhər saatlarında
- • Qol və çiyinlərdə daha çox
- • Şüur itirilmir (adətən)
- • Çox qısa müddət (0.1 saniyə)
Tetikleyici amillər:
- • Yuxusuzluq
- • Stress
- • İşıq yanıb-sönməsi
- • Fiziki yorğunluq
- • Alkohol (yeniyetmələrdə)
4. Atonik Qıcolmalar (Drop Attack)
Əzələ tonusunun ani itirilməsi ilə xarakterizə olunan qıcolmalar. "Düşmə qıcolmaları" adlanır.
Əlamətlər:
- • Ani düşmə
- • Başın əyilməsi
- • Qısa müddət (1-3 saniyə)
- • Yaralanma riski yüksək
- • Tez normale dönmə
Təhlükələr:
- • Baş yaralanması
- • Diş sınığı
- • Burn yaraları
- • Qorxu və narahatlıq
- • Məktəb problemləri
Səbəblər və Risk Amilləri
Genetik Amillər
- • Ailə tarixi
- • Gen mutasiyaları
- • Irsi sindromlar
- • Xromosom anomaliyaları
- • İon kanalı pozğunluqları
Əldə edilmiş Səbəblər
- • Beyin infeksiyaları
- • Baş travması
- • Doğuş zamanı oksigen azlığı
- • Metabolik pozğunluqlar
- • Dərman reaksiyaları
Diaqnostika Prosesi
1. Təfərrüatlı Tarix Alma
Qıcolma təsviri:
- • Başlama şəkli
- • Davamiyyəti
- • Qıcolma sonrası vəziyyət
- • Tetikleyici amillər
- • Tezliyi
Ailə və şəxsi tarix:
- • Doğuş tarixçəsi
- • İnkişaf mərhələləri
- • Əvvəlki xəstəliklər
- • Dərman istifadəsi
- • Ailə epilepsiya tarixi
2. EEG (Elektroensefalogram)
Rutin EEG:
- • 20-30 dəqiqə
- • Oyaq vəziyyətdə
- • Hiperventilasiya
- • Işıq stimulasiyası
Yuxu EEG:
- • Yuxu zamanı qeydiyyat
- • Daha həssas
- • Gecə epileptik fəaliyyət
- • Natural yuxu
Video-EEG:
- • 24-48 saat monitoring
- • Qıcolma zamanı çəkilmə
- • Dəqiq diaqnoz
- • Növün müəyyən edilməsi
3. Görüntüləmə Üsulları
MRT (Maqnit Rezonans):
- • Beyin strukturunun təhlili
- • Anom və lezyonların aşkarlanması
- • Yüksək həssaslıq
- • 3D görüntülər
KT (Kompyuter Tomoqrafiyası):
- • Təcili hallarda
- • Qanaxma və travma
- • Sürətli nəticə
- • Kemik strukturlar
Müalicə Strategiyaları
1. Anti-epileptik Dərmanlar (AED)
Birinci Seçim Dərmanlar
Valproat (Depakine):
- • Geniş spektrli effekt
- • Bütün qeneralize növlər üçün
- • Günü 2-3 dəfə
- • Qan səviyyəsi monitoru
Levetiracetam (Keppra):
- • Az yan təsir
- • Myoklonik qıcolmalar üçün
- • Günü 2 dəfə
- • Böyrək funksiyası monitorinqi
İkinci Seçim Dərmanlar
Lamotrigin:
- • Absence qıcolmalar
- • Yavaş titrasyona
- • Dəri reaksiyası riski
Topiramat:
- • Çəki azalması
- • Miqren profilaktikası
- • Böyrək daşı riski
Zonisamid:
- • Myoklonik qıcolmalar
- • Günü 1-2 dəfə
- • Böyrək funksiyası
2. Qeyri-dərman Müalicələri
Ketogen Dieta
- • Yüksək yağ, aşağı karbohidrat
- • Dirençli epilepsiyada
- • Dietetik nəzarət tələb edir
- • Ketonların antikonvulsiv təsiri
- • Uşaqlarda daha effektiv
Vagus Sinir Stimulasiyası (VNS)
- • Implantasiya edilir
- • Dirençli epilepsiya
- • Qıcolma tezliyini azaldır
- • Dərman dozunu azalda bilər
- • Yaşam keyfiyyətini artırır
Proqnoz və Uzunmüddətli İzləmə
Müsbət Proqnoz Amilləri
- • Erkən başlayan müalicə
- • Dərmanlara yaxşı cavab
- • Normal inkişaf
- • Ailə dəstəyi
- • İdiopatik epilepsiya
- • Nadir qıcolmalar
- • Normal EEG arxa plan
- • Genetik sindrom yoxdur
Uzunmüddətli İzləmə
Həkim nəzarəti:
- • 3-6 ayda bir
- • Dərman effektivliyi
- • Yan təsirlər
- • İnkişaf qiymətləndirməsi
Laborator testlər:
- • Dərman səviyyəsi
- • Qaraciyər funksiyası
- • Qan sayı
- • Vitamin D səviyyəsi
EEG təkrarı:
- • İllik nəzarət
- • Dərman dəyişikliyində
- • Qıcolma artımında
- • Kəsilmə qərarında
Valideyn və Ailə Məsləhətləri
Qıcolma Zamanı İlk Yardım
✓ EDIN:
- • Sakit qalın
- • Vaxtı qeyd edin
- • Təhlükəli əşyaları uzaqlaşdırın
- • Başını yumşaq yerə qoyun
- • Tərəfə çevirin (soluk yolu)
✗ ETMƏYİN:
- • Ağza əl qoymayın
- • Su verməyin
- • Hərəkət etdirməyin
- • Üzərinə su tökməyin
- • Zorla tutmayın
Təcili Yardım Çağırın (103):
- • 5 dəqiqədən çox davam edərsə
- • Qıcolma təkrarlanarsa
- • Nəfəs çətinliyi olsa
- • Yaralanma olubsa
- • İlk dəfə qıcolma isə
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Epilepsiya Konsultasiyası və Müalicəsi
Uşağınızda epilepsiya şübhəsi varsa, erkən diaqnoz və düzgün müalicə həlledici əhəmiyyət daşıyır. Peşəkar qiymətləndirmə üçün randevu alın.
İndi Konsultasiya Alın