Status Epilepticus Nədir?
Status epilepticus (SE), 5 dəqiqədən artıq davam edən qıcolma və ya şüuru bərpa etmədən təkrarlanan qıcolmalar seriyasıdır. Bu, təcili tibbi müdaxilə tələb edən həyat üçün təhlükəli vəziyyətdir.
Uşaqlarda epilepsiya ilə əlaqəli ölümlərin əsas səbəbidir və hər dəqiqə gecikməsi beyinə daha çox zərər vura bilər. Düzgün və sürətli müalicə həyat qurtarır.
Status Epilepticus Təsnifatı
1. Qeneralize Konvulsiv SE (GCSE)
Klinik görünüş:
- • Tonic-clonic hərəkətlər
- • Şüur tamamilə itmiş
- • Nəfəs çətinliyi
- • Sianoz (göyərmə)
- • Ən təhlükəli forma
Təhlükələr:
- • Hipoksi və sianoz
- • Aspirasiya riski
- • Travma təhlükəsi
- • Ürək arritmiyaları
- • Beyin ödəmi
2. Qeyri-Konvulsiv SE (NCSE)
Absence SE:
- • Uzunmüddətli konfüzyon
- • Cavab verməkdə gecikə
- • Kiçik automatizmlər
- • EEG-də spike-wave aktivlik
- • Tanınması çətin
Fokal SE:
- • Qismən şüur qorunur
- • Lokal hərəkətlər
- • Epilepsia partialis continua
- • Yavaş proqresiya
- • Təkrarlayan EEG tələb edir
3. Refrakter Status Epilepticus
Tərif:
- • İki uyğun antiepileptik dərmana cavab verməyən SE
- • Anestezi tələb edir
- • Proqnoz daha pisdir
- • İntensiv terapiya ünitəsi lazım
Super-refrakter SE:
- • 24 saat anesteziyadan sonra da davam edən SE
- • Ən ağır forma
- • Yüksək morbidite və mortalite
- • Eksperdental müalicələr tələb edir
Etioloji Faktorlar
Yaşa Görə Səbəblər
Körpələr (0-2 yaş):
- • Febrile qıcolmalar
- • Hipoksik-iskemik ensefalopatiya
- • Konjenital anomaliyalar
- • Metabolik pozulma
- • İnfeksiyalar
Uşaqlar (2-12 yaş):
- • Febrile qıcolmalar
- • İdiopatik epilepsiya
- • CNS infeksiyaları
- • Dərman kəsilməsi
- • Travmatik beyin zədələnməsi
Yeniyetmələr (12+ yaş):
- • Dərman compliance problemləri
- • Yuxusuzluq
- • Stress faktorları
- • Alkohol və madde istifadəsi
- • Hormonal dəyişikliklər
Struktur və Metabolik Səbəblər
Akut səbəblər:
- • Meninjit və ensefali
- • Elektrolit pozulmaları
- • Hipoqlikemiya
- • İnme (nadir)
- • Toksik məruz qalma
Xroniki səbəblər:
- • Kortical displaziya
- • Tuberous sclerosis
- • Mitoxondrial xəstəliklər
- • Nevrodegenerativ xəstəliklər
- • Beyin tumorları
Təcili Müalicə Protokolu
0-5 Dəqiqə: Birinci Mərhələ (ABC)
A - Airway (Hava yolu):
- • Başı yan tərəfə çevirmək
- • Ağızdan sekresiyanı təmizləmək
- • Dilin dişlənməsinə qarşı qorumaq
- • Aspirasiya riskini azaltmaq
B - Breathing + C - Circulation:
- • Oksigen verimi başlamaq
- • Vital əlamətləri yoxlamaq
- • IV yol açmaq
- • Qan şəkərini yoxlamaq
5-20 Dəqiqə: İkinci Mərhələ
Birinci xətt dərmanlar:
- • Lorazepam IV: 0.1 mg/kg (max 4 mg)
- • Diazepam IV: 0.2-0.5 mg/kg (max 10 mg)
- • Midazolam burun: 0.2 mg/kg
- • Diazepam rektal: 0.5 mg/kg
Əlavə tədbirlər:
- • EEG monitorinq başlatmaq
- • Laborator testlər (qan say, elektrolit)
- • Hipoqlikemiya varsa dekstroza vermək
- • Hərarət varsa antipiretik
20-40 Dəqiqə: Üçüncü Mərhələ
İkinci xətt dərmanlar:
- • Fosphenytoin IV: 20 mg PE/kg
- • Phenytoin IV: 20 mg/kg
- • Valproic acid IV: 20-40 mg/kg
- • Levetiracetam IV: 60 mg/kg
Monitorinq:
- • Daimi EEG monitorinq
- • Ürək ritmi və qan təzyiqi
- • Nevroloji müayinə
- • İntensiv terapiya ünitəsi
40+ Dəqiqə: Refrakter SE Müalicəsi
Anestezi:
- • Midazolam infusion: 0.2 mg/kg/saat
- • Propofol infusion: 1-5 mg/kg/saat
- • Pentobarbital: 5-15 mg/kg/saat
- • Mexaniki ventilyasiya
Alternativ müalicələr:
- • Ketogen diet
- • Plazmafereza
- • İmmunoglobulin
- • Hypothermia
- • Cerrahi müalicə
Komplikasiyalar və Proqnoz
Kəskin Komplikasiyalar
Sistemik komplikasiyalar:
- • Hipoksi və sianoz
- • Ürək arritmiyaları
- • Qan təzyiqinin dəyişməsi
- • Elektrolit pozulması
- • Böyrək funksiyasında pozulma
- • Hipertermiya
Nevroloji komplikasiyalar:
- • Beyin ödəmi
- • İntrakrianial təzyiq artması
- • Hipoksik beyin zədələnməsi
- • Epileptogenez artması
- • Status sonrası paraliz (Todd's paralysis)
Uzunmüddətli Nəticələr
Proqnoz faktorları:
- • SE müddəti (ən vacib faktor)
- • Etioloji səbəb
- • Yaş (kiçik yaş daha pis)
- • SE növü
- • Əvvəlki nevroloji vəziyyət
Gələcək epilepsiya riski:
- • Febrile SE: 13% risk
- • Simptomatik SE: 73% risk
- • İdiopatik SE: 41% risk
- • Refrakter SE: daha yüksək risk
Mortalite və Morbidite
3-5%
Ümumi mortalite
10-20%
Refrakter SE mortalitesi
20-30%
Nevroloji sekel riski
Profilaktika və İzləmə
SE Profilaktikası:
Epilepsiya olan uşaqlarda:
- • Düzenli dərman qəbulu
- • Müntəzəm qan səviyyəsi yoxlanması
- • Yuxu düzəninin qorunması
- • Stress idarəetməsi
- • Hərarətin profilaktikası
Təcili plan:
- • Ev üçün təcili dərman (diazepam rektal)
- • Ailə üzvlərinin təlimatlandırılması
- • Məktəb personalının məlumatlandırılması
- • Təcili tibbi yardım nömrələri
SE Sonrası İzləmə:
- • EEG monitorinqu (24-48 saat)
- • Nevroloji müayinə və qiymətləndirmə
- • Antiepileptik dərman dəyişikliyi
- • MRT görüntüləmə (hərarətsiz SE-də)
- • Psixoloji dəstək və reabilitasiya
- • Ailə məsləhəti və təlimatlandırma
Valideyn Təlimatları:
Qıcolma zamanı ediləcəklər:
- • Sakit qalmaq və vaxtı ölçmək
- • Körpəni yan tərəfə çevirmək
- • Ağzına heç nə qoymamaq
- • 5 dəqiqədən sonra təcili yardım çağırmaq
- • Müvafiq olarsa təcili dərman vermək
Əvvəlcədən planlaşdırma:
- • Təcili fəaliyyət planının hazırlanması
- • Ailə üzvlərinin təlimatlandırılması
- • Təcili dərmanın evdə saxlanması
- • Həkim əlaqə məlumatları
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
İsrail və ABŞ kimi ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan uşaq nevroloqu. European Pediatric Neurology Society üzvü. Hal-hazırda Uşaq Nevroloji Xəstəxanasında fəaliyyət göstərir.
Status Epilepticus Təcili Yardım
5 dəqiqədən artıq davam edən qıcolma hallarda dərhal təcili tibbi yardım çağırın və mütəxəssis konsultasiyası alın.
Təcili Konsultasiya