Travmatik Beyin Zədələnməsi Nədir?
Travmatik beyin zədələnməsi (TBI), baş nahiyəsinə daxili və ya xarici güc təsiri nəticəsində beyin toxumasının zədələnməsidir. Uşaqlarda bu zədələnmə inkişaf edən beyin strukturlarına ciddi təsir göstərə bilər.
TBI yüngül beyin sarsıntısından tutmuş ağır beyin zədələnməsinə qədər müxtəlif formalarında ola bilər və erkən diaqnoz və müalicə həyat önəmlidir.
TBI-nın Növləri və Dərəcələri
Yüngül TBI (Beyin Sarsıntısı):
Xarakteristikalar:
- • Qısa müddətli şüur itkisi (<30 dəqiqə)
- • Glasgow Koma Scale: 13-15
- • Yaddaş problemləri (<24 saat)
- • Normal beyin görüntüləməsi
- • Funksional əlamətlər üstünlük təşkil edir
Əlamətlər:
- • Baş ağrısı
- • Ürəkbulanma və qusma
- • Başgicəllənmə
- • Qarışıqlıq vəziyyəti
- • Yuxusuzluq və ya çox yatmaq
Orta Dərəcəli TBI:
Xarakteristikalar:
- • Şüur itkisi 30 dəqiqə - 24 saat
- • Glasgow Koma Scale: 9-12
- • Post-travmatik amneziya 1-7 gün
- • Beyin görüntüləməsində dəyişikliklər
- • Nevroloji defisitlər
Potensial komplikasiyalar:
- • Koqnitiv pozğunluqlar
- • Motor funksiya itkisi
- • Dil və nitq problemləri
- • Davranış dəyişiklikləri
- • Epileptik tutmalar
Ağır TBI:
Xarakteristikalar:
- • Şüur itkisi >24 saat
- • Glasgow Koma Scale: 3-8
- • Post-travmatik amneziya >7 gün
- • Ciddi beyin zədələnməsi görüntüləməsində
- • Həyat təhlükəsi
Kritik vəziyyətlər:
- • İntrakranial təzyiq artımı
- • Beyin ödeməsi
- • Qanaxma və hematoma
- • Herniation sindromu
- • Koma vəziyyəti
Uşaqlarda TBI-nın Səbəbləri
Yaş qruplarına görə səbəblər:
0-2 yaş:
- • Yüksəkdən düşmə
- • Uşaq istismarı
- • Avtomobil qəzası
- • Mebel və ya obyekt çırpılması
2-5 yaş:
- • Düşmə (pilləkən, oyun sahəsi)
- • Velosiped qəzaları
- • Avtomobil-piyada qəzası
- • İdman zədələnməsi
5+ yaş:
- • İdman zədələnməsi
- • Motosiklet qəzaları
- • Ekstrem idman
- • Fiziki münaqişələr
Klinik Əlamətlər və Diaqnostika
Erkən əlamətlər (ilk 24-48 saat):
Fiziki əlamətlər:
- • Şüur səviyyəsində dəyişiklik
- • Pupil reaksiyalarında anormallik
- • Qusma və ürəkbulanma
- • Konfuziya və disorientation
- • Koordinasiya problemləri
Davranış dəyişiklikləri:
- • İrritability və ağırlıq
- • Yuxu düzəni pozulması
- • Qorxu və narahatlıq
- • Konsentrasiyanın azalması
- • Yeni bacarıqların itirilməsi
Diaqnostik testlər:
- • Detallı nevroloji müayinə
- • Glasgow Koma Scale qiymətləndirməsi
- • Beyin kompüter tomoqrafiyası (CT)
- • Maqnit rezonans tomoqrafiya (MRI)
- • Diffusion tensor imaging (DTI)
- • Nevropsikoloji testlər
Təcili göstəricilər:
- • Şüur səviyyəsində kəskin azalma
- • Təkrarlanan qusma
- • Güclənən baş ağrısı
- • Pupil ölçüsündə fərq
- • Konvulsiyalar
- • Çətin oyanma və ya yuxululuq
Müalicə və İdarəetmə
Kəskin Dövrə Müalicə:
Təcili tədbirlər:
- • Həyat əlamətlərinin sabitləşdirilməsi
- • İntrakranial təzyiqi azaltma
- • Qanaxmanın dayandırılması
- • Oksigenasiya və ventilasiya
- • Nöbet kontrolu
Cərrahi müdaxilələr:
- • Hematoma evakuasiyası
- • Dekompressiv kraniektomiya
- • İCP monitorizasiyası
- • Şant yerləşdirilməsi
- • Kəllə qırığının düzəlişi
Rehabilitasiya Proqramı:
Fiziki terapiya:
- • Motor funksiyaların bərpası
- • Tarazlıq və koordinasiya
- • Gait təlimi
- • Əzələ gücünün artırılması
- • Spastikliyin idarə edilməsi
Peşə terapiyası:
- • Gündəlik fəaliyyətlər
- • İncə motor bacarıqlar
- • Koqnitiv rehabilitasiya
- • Sensor inteqrasiya
- • Adaptiv avadanlıq təlimi
Nitq və Dil Terapiyası:
- • Afaziya və dizartriya müalicəsi
- • Udlaq funksiyasının qiymətləndirilməsi
- • Kommunikasiya strategiyaları
- • Alternativ kommunikasiya metodları
- • Dil və söz anlamının bərpası
Nevropsikoloji Rehabilitasiya:
- • Yaddaş və diqqət təlimi
- • İcra funksiyalarının inkişafı
- • Problem həlli bacarıqları
- • Davranış modifikasiyası
- • Məktəb integrасiyası dəstəyi
Uzunmüddətli Nəticələr və Prognoz
Proqnostik faktorlar:
Pozitiv faktorlar:
- • Erkən yaş (neyroplastitе)
- • Yüngül-orta dərəcəli TBI
- • Qısa koma müddəti
- • Erkən rehabilitasiya başlanğıcı
- • Ailə dəstəyi
Risk faktorları:
- • Ağır TBI və uzun koma
- • Diffuz axonal zədələnmə
- • İkincili zədələnmə
- • Təkrarlanan TBI
- • Sosial-iqtisadi çətinliklər
Post-konsussiv sindrom:
- • Uzunmüddətli baş ağrısı
- • Koqnitiv çətinliklər
- • Yaddaş və diqqət problemləri
- • Davranış və əhval-ruhiyyə dəyişiklikləri
- • Yuxu pozğunluqları
- • Yorğunluq və enerji azlığı
Qarşısının Alınması
Təhlükəsizlik tədbirləri:
- • Avtomobildə uşaq oturacağı istifadəsi
- • Velosiped sürmə zamanı dəbilqə taxma
- • Ev təhlükəsizliyi (pilləkən məhəccərləri)
- • İdman zamanı qoruyucu avadanlıq
- • Oyun sahələrinin təhlükəsizliyi
- • Uşaqlara təhlükəsizlik qaydalarının öyrədilməsi
85%
Yüngül TBI-dən tam sağalma
70%
Orta TBI-dən yaxşı nəticə
60%
Ağır TBI-dən müstəqillik
90%
Qarşının alınma mümkünlüyü
Dr. Ülkər Mürsəlova
Uşaq Nevroloqu
Travmatik beyin zədələnməsi və nevroloji rehabilitasiya sahəsində təcrübəli mütəxəssis. Uşaqlarda beyin travmalarının diaqnozu və müalicəsində müasir yanaşmalar tətbiq edir.
Travmatik Beyin Zədələnməsi Müalicəsi
Uşağınızda baş travması və ya beyin zədələnməsi əlamətləri varsa, erkən diaqnoz və effektiv müalicə üçün mütəxəssis konsultasiyası alın.
Təcili Konsultasiya üçün Müraciət Edin